Tijdschrift voor Hoger Onderwijs

Verantwoordelijke inclusiviteit als sleutel tot succesvol diversiteitsbeleid

Elke Emmers — 2024-04-02

Het hoger onderwijs is momenteel nog onvoldoende representatief voor de diversiteit van onze samenleving. Bovendien zijn ook de groeiende maatschappelijke spanningen – zoals onder meer een toenemende sociale ongelijkheid, racisme, sociale uitsluiting en de opkomst van extreemrechtse ideologieën in Vlaanderen en Europa – voelbaar in hogescholen en universiteiten. Dit alles daagt een inclusief hoger onderwijs uit, nochtans een expliciet streven van heel wat onderwijsinstellingen. Vandaag werkt zowat elke instelling voor hoger onderwijs aan een diversiteits- of inclusiebeleid, vaak met het doel participatie, representativiteit en zichtbaarheid te bevorderen. Toch slagen zij vaak nog onvoldoende in deze opzet. Vanuit een kritische analyse van de huidige aanpak pleiten wij voor ‘verantwoordelijke inclusiviteit’ als sleutel voor een krachtiger en succesvol diversiteits- of inclusiebeleid. Wil zo’n beleid echt impact hebben, is het essentieel dat het gepaard gaat met een systeem van individuele en collectieve verantwoordelijkheid en verantwoording, zo luidt ons centrale argument. ‘Verantwoordelijke inclusiviteit’ benadrukt het belang van het bevorderen van diversiteit en inclusie op een doordachte en doelbewuste manier. Zorgen dat elke student toegang heeft tot gelijke onderwijskansen vereist zowel individuele verantwoordelijkheid voor de eigen bijdragen als een gedeelde verantwoordelijkheid als gemeenschap voor het bereiken van dit doel.

Leiderschapsdimensies in onderwijsinnovaties: het doorgeven en behouden van veranderenergie

Miriam Cents-Boonstra — 2024-04-02

Het succes van onderwijsinnovaties wordt mede bepaald door het vrijkomen van veranderenergie. Onderwijskundig leiders spelen hierin een belangrijke rol en hanteren daarbij een vijftal leiderschapsdimensies. Het doel van dit onderzoek is inzicht verkrijgen in de manier waarop onderwijskundig leiders de veranderenergie binnen een grootschalige onderwijsinnovatie beïnvloeden. In een casestudie zijn 24 onderwijskundig leiders geïnterviewd. Uit de interviews is een reconstructie gemaakt van de veranderenergie binnen de verschillende fasen van de innovatie. Wat opvalt is dat onderwijskundig leiders weliswaar een mix aan dimensies hanteren om veranderenergie vrij te maken, maar dat de structuur - en in mindere mate de ontwikkelingsgerichte dimensie dominant zijn. Daarbij zien we veel uitingen van veranderenergie in de eerste fase, maar juist een terugval als gevolg van meer wrijving in het innovatieproces in de synergie- en ontwikkelfase. Opvallend is dat de verhouding in de dimensies over de fases in onderwijsinnovaties nauwelijks verandert, ondanks dat de aard van de processen tussen de fases daar wel aanleiding toe geeft. We concluderen dat - om veranderenergie vrij te maken in verschillende fases van onderwijsinnovatie - leiders hun inzet moeten verschuiven van de structurele dimensie, via de sociale dimensie naar de ontwikkelingsgerichte dimensie. Kortom, het voorkeursrepertoire van leiders sluit wel aan bij de dynamiek in de oriëntatiefase, maar een verschuiving in het repertoire naar andere dimensies lijkt nodig om ook veranderenergie vrij te maken in de synergie- en ontwikkelfase van onderwijsinnovaties. Vervolgonderzoek zal moeten aantonen of het eenzijdige repertoire het gevolg is van opvattingen over leiderschap of het ontbreken van handelingsalternatieven op de sociale dimensie.

‘Mind the gap’: het verhelderen van paradigmatische assumpties in praktijkgericht onderzoek met het Kwadrantenmodel ‘Onderzoek’

Ann van der Auweraert — 2024-04-02

Discussies over praktijkgericht onderzoek met twistpunten over representativiteit, het al dan niet verklarend karakter van praktijkgericht onderzoek maar ook onderwerpen als interne en externe validiteit zouden - zo blijkt in dit tijdschrift – beter te begrijpen zijn wanneer we de achterliggende paradigmatische assumpties expliciteren. Hiermee zijn we het eens. We betogen dat dit van groot belang is, omdat verschillen van meningen over bovenstaande onderwerpen op het niveau van het wereldbeeld begrepen kunnen worden. Deze wereldbeelden of paradigmatische uitgangspunten kunnen op een fundamenteel niveau onvergelijkbaar (wetenschapsfilosofische term: incommensurabel) zijn. Met deze vaststelling constateren we dat het gesprek binnen het HBO hierover ten onrechte nog slechts mondjesmaat wordt gevoerd. Het betrekken van de wetenschapsfilosofische grondbeginselen bij de hiervoor genoemde onderwerpen helpt bij de verdere professionalisering van praktijkgericht onderzoek. Met de presentatie van het Kwadrantenmodel ‘Onderzoek’ hopen we een bijdrage te leveren voor onderzoekers om deze aannames meer expliciet in de discussies te betrekken in praktijkgericht onderzoek. Daarnaast helpt het onderzoekers om methodologische keuzes te maken die congruent zijn met de eigen paradigmatische assumpties